Sot shënojmë një përvjetor të rëndësishëm në historinë e kombit shqiptar: 120 vite nga vdekja e Sami Frashërit, një prej ideologëve themelorë të Rilindjes Kombëtare Shqiptare. I njohur për kontributin e tij të palëkundur në zhvillimin e gjuhës, kulturës dhe identitetit kombëtar shqiptar, Frashëri mbetet një figurë frymëzuese që ka ndikuar breza të tërë.
Sami Frashëri, i njohur ndryshe si Shemsedin Sami Bej, lindi më 1 qershor 1850 në Frashër dhe vdiq më 18 qershor 1904 në Stamboll. Ai ishte një intelektual, gjuhëtar, romancier dhe ideolog që me veprimtarinë e tij të gjerë u bë mendimtari më i shquar i nacionalizmit shqiptar.
Frashëri nisi veprimtarinë e tij kulturore me përkthime dhe vepra autoriale, duke themeluar të përkohshme dhe drejtuar një kolonë botimesh. Ai la një kontribut të madh në gjuhën shqipe dhe atë turke, duke hartuar përmbledhje leksikografike, enciklopedi, romane dhe drama. Veprimtaria e tij në gjuhën shqipe përmbledhet tek disa tekste mësimore, përpilimin e një gramatike dhe hartimin e alfabetit të Stambollit, i njohur edhe me emrin e tij.
Sami Frashëri ka lënë një trashëgimi të pasur letrare dhe shkencore që përfshin një gamë të gjerë veprash në gjuhën shqipe dhe turqishte. Ja disa nga veprat e tij më të njohura:
– “Kamus al-Alam”: Një enciklopedi e përgjithshme që përfshin gjashtë vëllime, botuar ndërmjet viteve 1889 dhe 1898.
– “Shqipëria ç’ka qenë, ç’është e ç’do të bëhet”: Ky traktat u bë manifesti politik i Lëvizjes Kombëtare Shqiptare dhe sintetizoi programin, strategjinë dhe taktikën e saj.
– “Ta’aşşûk-ı Tal’at ve Fitnât”: I njohur si romani i parë në gjuhën turke, botuar më 1872.
– “Kamus’i Fransevi”: Fjalor frengjisht-turqisht dhe turqisht-frengjisht.
– “Kamus’i Arabi”: Fjalor arabisht-turqisht, i papërfunduar.
– “Kamus’i Turki”**: Fjalor turqisht, në dy vëllime.
Përveç këtyre, veprimtaria e tij u shtri edhe në publicistikë, shkrime letrare dhe shkencore, duke dhënë një kontribut të shquar edhe në kulturën dhe zhvillimin e traditës popullore turke. Ai gjithashtu ka hartuar tekste mësimore, një gramatikë dhe alfabetin e Stambollit. Veprat e Sami Frashërit mbeten një burim frymëzimi dhe njohurie për brezat e sotëm dhe të ardhshëm.
Sami Frashëri ka lënë pas një sërë citimesh të thella dhe frymëzuese që pasqyrojnë filozofinë e tij dhe qëndrimet ndaj jetës, edukimit dhe lirisë. Ja disa nga citimet më të njohura të tij:
– “Njerëzit janë të njëjtë para natyrës, edukata i bën të dallohen.”
– “Njerëzit e mirë janë të gjykuar të bëhen skllevër të të këqijve.”
– “Çdo mizori e ka ditën e vet të gjykimit.”
– “Zbavitja më e bukur për njerinë është leximi; shoku më i mirë libri.”
– “Liria është thelbi i shpirtit dhe i mendjes.”
Këto citime reflektojnë përkushtimin e Sami Frashërit ndaj arsimit dhe rëndësinë e tij për zhvillimin e individit dhe shoqërisë. Ato gjithashtu theksojnë vlerën e lirisë dhe të drejtësisë, tema që ishin thelbësore në punën dhe jetën e tij si një nga figurat kryesore të Rilindjes Kombëtare Shqiptare.
Në kujtim të Sami Frashërit, le të rifreskojmë kujtesën për kontributin e tij të çmuar dhe të marrim frymëzim nga përkushtimi i tij për të avancuar çështjet kombëtare dhe kulturore. Ai na kujton se identiteti dhe gjuha janë thelbësore për të ruajtur dhe zhvilluar një komb. Ndërsa përkujtojmë 120-vjetorin e vdekjes së tij, le të përkushtohemi për të vazhduar rrugën që ai ka hapur për ne.